گفت‌وگو با حسن دولت‌آبادی درباره تئاتر کودک و نوجوان
انتقاد از ترویج کارهای ناشایست در آثار
یک کارشناس تئاتر با انتقاد از برخی کارگردان‌هایی که در تئاترهای کودک و نوجوان ترویج‌دهنده بِزه و اعمال ناشایست می‌شوند، همچنین می‌گوید: گاهی کارگردان تئاتر کودک و نوجوان عقده و بغض فروخورده‌اش از برخی نابسامانی‌ها و بی‌عدالتی‌ها را از طریق تئاتر کودک و نوجوان بازگو می‌کند، که این آفت تئاتر کودک و نوجوان است.
به گزارش روابط عمومی بیست و ششمین جشنواره بین المللی تئاتر کودک و نوجوان به نقل از خبرگزاری ایسنا، بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان که به دبیری مجید قناد از ۱۶ تا ۲۱ آبان در همدان برگزار خواهد شد، رویدادی است که ویژه قشر خاص و حساس جامعه است و باید در پرداختن به تولیدات آن از دقت نظر و وسواس بسیاری برخوردار بود تا اثرات مخرب و آسیب‌زایی بر مخاطب خود نداشته باشد.
اهمیت چنین مسئله‌ای لزوم ایجاد رشته و گرایش‌های تخصصی در حوزه تئاتر کودک و نوجوان ابتدا در مراکز آموزش عالی و دانشگاه‌های هنری و پس از آن در محافل و آموزش‌های آزاد هنری را مطرح می‌سازد، این در حالی است که دانشگاه‌های هنری چنین گرایش و رشته‌ای را آن‌طور که نیاز است ندارند.
حسن دولت‌آبادی، نویسنده و کارشناس تئاتر کودک و از اعضای هیئت انتخاب بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان در بررسی این موضوع و اهمیت ایجاد رشته تئاتر کودک و نوجوان در دانشگاه‌های هنری به پرسش‌های ایسنا پاسخ داد که در ادامه می‌خوانید:
تولیدات تئاتر کودک و نوجوان در طول سال از حجم کمی نسبتا مناسبی برخوردار بوده، هرچند که متأسفانه اغلب کیفیت درخور و مناسبی ندارند، علت این نبود تناسب میان کمیت و کیفیت تولیدات نمایشی کودک و نوجوان را در چه می‌دانید؟
بله، ما با توجه اداره کل هنرهای نمایشی و سایر نهادهای متولی تئاتر کودک و نوجوان همچون کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان از حجم کمی مناسب و بعضاً فزاینده‌ای در حوزه تئاتر کودک و نوجوان برخوردار هستیم و از طرفی هم با وجود شرایط نابسامان اقتصادی و نحیف شدن سبد فرهنگی خانوار و اینکه معمولاً بودجه هر خانواده باید صرف ضروریات شود، شاهد هستیم که اغلب والدین دغدغه خوراک فرهنگی برای فرزندان خود را دارند و به ویژه در زمینه تئاتر برای کودک و نوجوان خود، وقت و هزینه خوبی نیز درنظر می‌گیرند. با این وجود همانطور که اشاره شد با نگاهی واقع‌بینانه باید گفت که متأسفانه اغلب این تولیدات فاقد کیفیت مناسب بوده و بیشتر به جنبه‌های تفننی و سرگرمی تئاتر توجه می‌کنند. دلیل اصلی این امر هم نداشتن شناخت مناسب از روحیات، مطالبات و اقتضائات مقاطع مختلف سنی کودک و نوجوان است که متناسب با منحنی رشد در ابعاد روحی و جسمی کودک و نوجوان اتفاق می‌افتد و این امر مستلزم این است که پرداختی کاملاً علمی و روانشناسانه به تئاتر کودک و نوجوان داشته باشیم.
من به هیچ‌وجه منکر و مخالف وجه سرگرمی و تفنن تئاتر کودک و نوجوان نیستم و اتفاقاً بزرگترین عامل برای جلب نظر و اقبال کودک و نوجوان از محصولات نمایشی را پرداختی مؤثر و فراگیر به جلوه‌ها و مؤلفه‌های سرگرمی می‌دانم اما اعتقاد دارم که وجوه سرگرمی و تفریحی نمایش کودک و نوجوان به عنوان ابزار باید منتهی به رسالت بزرگی شود که هدف از تولید و اجرای تئاتر کودک و نوجوان است و آن همانا توجه به موضوعات آموزشی و تربیتی است که باید در عرصه تئاتر کودک و نوجوان سرلوحه قرار گیرد که البته با کمال تأسف اغلب فعالان نمایش کودک و نوجوان از این قاعده در تولیداتشان تبعیت نمی‌کنند.
در تولید تئاتر کودک و نوجوان به برخی الزامات اشاره کردید، پرداختن به مباحث تربیتی و آموزشی البته از منظری کاملاً مفرح و سرگرم‌کننده؛ تولیدکننده تئاتر کودک و نوجوان باید در روند تولید از پرداختن به چه مواردی پرهیز کند؟
با کمال تأسف شخصاً در مواجهه با آثار نمایشی کودک و نوجوان بودم که در آن‌ها برخی مواضع سیاسی و اجتماعی مرتبط با حوزه و جهان‌بینی بزرگسالان نیز مطرح شده است، این امر به هیچ‌وجهی به صلاح نیست. انگار که کارگردان تئاتر کودک و نوجوان عقده و بغضی فروخورده از برخی نابسامانی‌ها و بی‌عدالتی‌ها در نهاد خود دارد و حال تئاتر کودک و نوجوان را وسیله‌ای قرار داده است که به شکلی سربسته و البته بدون برانگیختن حساسیت‌هایی، آن را بازگو کند. این آفت تئاتر کودک و نوجوان است که متأسفانه بعضاً مشاهده می‌شود. تئاتر کودک و نوجوان و به ویژه تئاتر کودک باید فاقد عنصر خشونت باشد؛ موردی که متأسفانه در برخی از آثار این حوزه قابل مشاهده است و ناخواسته رعب و وحشت را در وجود کودک نهادینه می‌سازد.
برخی از کارگردانان تئاتر کودک و نوجوان به جهت نداشتن آگاهی و فقدان تخصص، مروج بِزه و پرداختن به اعمال ناشایست از طریق اثر نمایشی خود می‌شوند، درست مانند برخی از سریال‌های تلویزیونی که مثلاً در ۱۲ قسمت انواع و اقسام اعمال ناشایست و بزه را به مخاطب خود منتقل می‌کند و در قسمت ۱۳ و آخر خود تنها چیزی که به آن می‌پردازد این است که نیروی انتظامی را وارد صحنه می‌کند و همه بزهکاران را به دام قانون می‌اندازد. شاید به این واسطه تلاشی صورت گیرد که اقتدار قانون و مجری قانون به رخ کشیده شود اما تکلیف مخاطب این آثار تلویزیونی که متأسفانه برخی از آن‌ها نیز کودک و نوجوان هستند در مواجهه با ۱۲ قسمت از این سریال که انواع و اقسام جرم و جنایت را نشان می‌دهد، چیست؟ اینگونه پرداخت در حوزه تئاتر کودک و نوجوان نباید راه پیدا کند و باید به شکلی سختگیرانه و به ویژه در جریان برگزاری جشنواره‌های تئاتری از راهیابی این آثار ممانعت شود.
راهکارتان برای این غربالگری چیست؟
حضور یک روانشناس کودک و نوجوان یا یک روانشناس بالینی در گروه اجرایی رویدادهای تئاتری کودک و نوجوان و یا شورای سیاستگذاری و انتخاب جشنواره‌های تئاتری کودک و نوجوان که برخی آرای نابجای سایر دوستان کارشناس را در راهیابی این آثار تنها با توجه به وجوه هنری و فنی قابل قبولی که دارند، وتو کند.
وقتی از حساسیت‌های موجود در جریان تولیدات تئاتر کودک و نوجوان صحبت به میان آمد و شما تنها به تعدادی از مؤلفه‌های لازم برای سر و شکل دادن به این تولیدات اشاره کردید، گویا چیزی لازم‌الاجرا به نظر می‌رسد و آن ورود برخی مباحث میان‌رشته‌ای به حوزه تولید این آثار است، روانشناسی کودک و نوجوان، جامعه‌شناسی و مطالبات این قشر سنی با توجه به اقتضائات سنی و مواردی از این دست که براین اساس ایجاد رشته یا گرایش تئاتر کودک و نوجوان را در دانشگاه‌ها و مراکز آموزش عالی ضروری می‌کند. امری که تاکنون به آن پرداخته نشده و مثلاً ما گرایش عروسکی را در برخی از دانشگاه‌های هنری داریم ولی این دانشگاه‌ها فاقد گرایش تئاتر کودک و نوجوان هستند، نظر شما چیست؟
قطعاً. ایجاد چنین رشته و گرایشی در دانشگاه‌های هنری که دپارتمان تئاتری دارند لازم و ضروری است و اتفاقاً باید بگویم که بسیار هم دیر شده است. البته طی سال‌های اخیر برخی از دلسوزان و کارشناسان تئاتر کودک و نوجوان ضرورت ایجاد این رشته را بارها متذکر شده‌اند، رشته‌ای که مختص این گروه سنی باشد و متناسب با روحیات، جهان‌بینی و نوع تفکر ایشان که تأثیر بسزایی در آینده‌شان دارد به تولید اثر مطلوب و استاندارد منجر شود ولی متأسفانه این بی‌توجهی همچنان وجود دارد و برخی تصور می‌کنند می‌توان گرایش عروسکی تدریس‌شده در برخی دانشگاه‌ها را به مثابه تئاتر کودک و نوجوان تلقی کرد در حالی‌که گرایش عروسکی تنها مختص تئاتر کودک و نوجوان نیست و طیف سنی بزرگسال را نیز شامل می‌شود.
برخی از آثار تئاتری ویژه کودک و نوجوان سانس اجرای صبحگاهی اختصاص می‌دهند و با برخی مراکز پیش‌دبستانی و مدارس برای اعزام کودکان و نوجوانان برای تماشای تئاتر توافق می‌کنند، اصلاً ایده‌آل این است که کودک و نوجوان به تنهایی و بدون همراهی والدین به تماشای تئاتر بنشینند یا نه، توصیه می‌شود که حتماً این همراهی صورت گیرد؟
ایده‌آل این است که چنان ابنیه تئاتری ویژه کودک و نوجوان بسازیم تا بدون هیچ دغدغه و نگرانی کودک و نوجوان ما به تنهایی به تماشای نمایش بنشیند. تئاتر استاندارد ویژه کودک و نوجوان باید از امنیت جسمی و روانی برای مخاطب خود برخوردار باشد همچون بسیاری از کشورهای پیشرفته دنیا که صاحب تئاتر هستند. تئاتری که پدر و مادر تنها تا جلو در تئاتر فرزند خود را همراهی کنند و از این مسئله اطمینان خاطر داشته باشد که تمام نکات ایمنی در ساختمان تئاتر برای تأمین آسایش و آرامش فرزندشان فراهم شده است و از سوی دیگر اثری که به روی صحنه می‌رود واجد تمام نکات و ویژگی‌های تئاتر کودک و نوجوان باشد تا جایی که روح و روان کودک و نوجوان را دچار مخاطره نکند. متأسفانه تا رسیدن به این مطلوب فاصله بسیار زیادی داریم.
در جریان بیست و ششمین جشنواره بین‌المللی تئاتر کودک و نوجوان حضور فعالی در کسوت کارشناس داشتید و عضو هیئت انتخاب و داوری بودید. این جشنواره را در چه جایگاهی و شأنی تصویر می‌کنید؟
برگزاری این جشنواره مایه مباهات و خرسندی است و باید از تلاش دلسوزانه اداره کل هنرهای نمایشی ارشاد و مسئولان ستاد اجرایی کمال تشکر را داشته باشم که با برگزاری این رویداد اهتمام جدی به تئاتر کودک و نوجوان داشته و دارند. به نظر می‌رسد تئاتر کودک و نوجوان و جریانی که به واسطه برگزاری این جشنواره به راه می‌افتد باید پویا و مستمر باشد و نباید مقطعی به آن نگاه کرد. جلسات و سلسله نشست‌های آسیب‌شناسی تئاتر کودک باید با استناد به رویدادهای این جشنواره و مواجهه آن با جریان جاری تئاتر کودک و نوجوان بلافاصله با پایان هر دوره دایر شود که هر بار بر قوام و اعتبار تئاتر کودک و نوجوان افزوده شود. مهمترین مسئله در زمینه تئاتر کودک و نوجوان شاید مانند تمامی حوزه‌های تئاتری، نمایشنامه‌نویسی است که باید در این زمینه تلاش ساعی صورت گیرد تا به یک سطح کیفی قابل قبول در تولیدات ادبیات نمایشی که موجب ارتقای کیفی تولیدات صحنه می‌شود، برسیم.